Saturday, 31 March 2018

THIL HLUI NGAINAT: OLD IS GOLD


A Photographer’s Diary-II
THIL HLUI NGAINAT: OLD IS GOLD
Lawrence S Khawzawl

Guwahati  Hmar Christian Fellowship members hai, abiktakin KTP haiin phur taka tarik 27 April 2014, April thla chawlni nuhnungtak nia Pillangkata a ei Chapel hmuna KTP Sports 2014 Follow-up Programme cum Fellowship and Prize Distribution hmang dinga ei insingsah a, zingkhawvar nghaka ei la in bawr bawr ding lai chun ei Chawibiek inkhawmna hlak Guwahati Baptist Church, Panbazar hmun a’nthawka hla raklo, Danish Road, Lakhtokia hmuna chun in hlui le hlu tak el, India President lo ni tah Fakhruddin Ali Ahmed lo umna hlak le a sunghai chengna in Rasul Lodge chu kangmei suok leiin a kang ta ut ut ela. Hi in hi Manipur Simthlang Biela Hmar ha’n chanchintha an dawng kum, kum 1910 lai a khah a chung rangva a hnuoi thingphek le lungrawchang inpawla bawlzo aniha, Guwahati khawpui sunga ding khawma insawng hmasapawl tak le a hun laia a khaw pumpuiin ha hipa an hrilh uoi uoi hlak in pakhat ve anih. Chuong lawma in hlui le hlu a hei kangral el chu inpam a um hle a, mi tamtak chun Guwahati in a Rohlu a chan anti hiel hrim a nih.
Thil hi a hluisaha um chu vang hle’ng atih. A tir chun thilthar ani phawt hlak a, a hnungah hun hung fe peiin, a sawt a, a hung hlui lem chauh hlak.  A hung hlui ta chun a hlutna khawm ahung zuol peia ngainat a hung hlaw ta pei hlak anih. Mihriem khawm hi ei naupang lai le ei thatlai huna chun rawnkai khawm ei hlaw naw el thei. Amiruokchu mi a hung upah a, a hung tar deu deu ta chun a hlutna ahung zuola min an pan rawna, min iengkimah an hung rawn ta hlak ani. Thil i hriet ta’m i hrietnaw ta’m, i upatna azarah mi rawnkai i hung niha, min nanga khan thil hrietnuom an beisei ta hlak anih. Chuongang bawk chun thil dang khawm, chengna In amani, annaw leh insung thuomhnaw khawm niraw se, a hung sawta a hung hlui deu deu ta chun ngainat khawm a hung hlawsa pei ta hlak.
Thil hlui ngainat kawnga hin eini tlangmi hai hi eila var naw hle a, thil thar chu lawm vieu siin thilhlui chu ienga ding khawm eiti nawha, a tangkaina khawm ei hriet bik chuong nawh, ei inmawl lei ni tho de sienkhawm hnam naupang ei la nina lei le hieng ang thil hlui ngaihlut ding eila nei tlawm lei khawm ni ve ngei atih. Eini rawi chu ngaihlut nek hman hmanin thil hlui chu Pathienthu lova ngaina nei hiel dam ei la um lem ta hman hmana, ei thil hlui nei tlawm zie hre der lovin thenkhatin Senvon Zopuitlanga ei pi le puhai rohlu Sikpui ruoi huna khuongpu inthungna Zawllung dam kha an hang let khup tawpa, Pathien thlarau in anthaw tir chu ninaw tawp ata, chuong nek hmanin mawl lei le thil hrietnaw taluo lei khawm ning ata, chuong khela chun thil hlui ngainatna chang hrietnaw lei ni sa bawkin ei pi le pu hai thil hlu le ei ringtu sakhuo an kala hrietna indiknaw annei lei khawm ning a tih. Amiruokchu tuta thangthar thiemna tamtak nei huna khawm hieng ang lungril neih hiel eila um hi chu an vet thlak hle el. Pi le puhai thil hlui le ei ringtu nun hin iengtak am inkalhna aneia? Hi Zawllung hin ei hnam ta dingin chanchin tamtak amin tung pek ani lem naw maw?  Hnam upa inkhina pakhat chu thil hlui nei that, nei tam a khawm hin an nghat thuk hle lem.
Hnam var lem hai hi anlo changkangna a sawt taha, in le lo, thil ropui tak tak anlo indinna khawm a sawt taha, thil hlui khawm anlo hau hle a. Chu zara chun thil hlui humhal le ngainatna kawnga khawm anlo bengvar inhma a hma khawm anlo lak tha thei hle. Chuong ninaw sien chu vawisuna khawvel pumpuia thil hlui chanchin ei hriet le hmu dam, khawvela thilmak ropui ‘wonders of the world’ tihai dam hi ei hmu kher dim chu maw. India rama ngei khawm khawhlui tak tak dam, in hlui tak tak dam British han an mi awp hma a Civilization hlui tak tak hai kuthnung anthawkin India zalenna a hmu hnung chena thil hlui tak tak humhal khawm a uma, chuong hai chu vawisun hin India mi chauhin an hlut nawha, khawvel pumpuiin an hlut em em a, India ta ding lem chun  sumhmuna hnar thatak niin, ram hrang hrang anthawk hieng thil hlui humhala um hai en tu ding an hung zing bawk anih.
Tuta tuma ka assignment chu Guwahati khawpui sunga thil hlui, in hlui, dawr hlui dam, gate hlui dam annaw leh historical monuments dam thla lak kuol aniha, thla la dinga kan vaksuok hma hin ka thawdan pangai angin Research ka thaw phawta. Website hrang hrangah mihai article ziek dam ka tiema chu khela chun library research ka beih nawka, Lekhabu dawra hai fe in Guwahati a thilhlui chungchang inziekna hai ka zawng khawma. Chutaka ka thilhmu hai chu Guwahati khawpui sunga na na na khawm Uzan Bazar, Pan Bazar, Fancy Bazar, Paltan Bazar le Ulubari hai hi  veng lo um hmasa pawl anniha, abiktakin Pan Bazar lem hi a ni zuol bika, building in hlui tak tak hai, dawr in hlui, college hlui le biekin hlui chen umna aniha, a hlu em em anih. Building hlui le historical momunments dang tam lem chu 1897 kuma lirhning nasatak khan a suksiet tawla, tuta thil hlui thenkhat ei hmuhai hi chu a hnunga an bawl le indin hai anni ta chauh anih. Chuong lirhning hnunga building thenkhat an bawl tulai hnaia la ngir hai khawm chu mithenkhat thil lo dawnsei naw leiin a siet tak tak hma in anlo thieka, building thar dam anlo indin khum tah a, thenkhat chu a building hlui la ngir zing siin a chenve hmangruo thara bel khum dam alo um ta lem anih. Vawisun chena hilai veng sunga thil hlu em em pahni tha deua la ngir zing chu tuta ei biekin compound L.M Hostel hnungtieng Brahmaputra vadung kama ngir North Brook Gate annaw leh Gateway of Guwhati an ti 1874 kuma Governor General of India, Lord North Brook lawnga hung intawl, Guwahati sung a hung lutna ding lo lawmlutna a anlo indin hi aniha, hi lungbawl hi 1897 lirhning laia selova la ngir zing umsun ani ta bawk anih. Pakhat nawk chu Nehru Park sung taka um Christ Church Guwahati, Church of North India hai Biekin chite hi anih. Hi biekin hi a tir tak chun 1844 khan indin aniha, 1856 kuma lirhning khan a tluse vawnga, 1861 kum khan bawlthat nawk niin chu ngei khawm chu 1897 kuma lirhning rapthlak khan a sukchim nawk taha, a hnungah 1901 kum khan an bawl tha nawka chu chu siem belsa tha peiin vawisun chen hin hlui le hlu em em in ala ngir ta zing anih. Hi biekin hi ei hei en in a chin in insit a um hlea, a kohran hai khawm hin hmun an nei tha bawk lei hin, hieng neka lien le thalem khawm in bawl thei ngei an tiha, amiruokchu a tir taka an thuoitu ha’n an lo bawl le anlo indinna chu an ngaihlu em ema, thil hlui ngaihlut dan an thiema chuleichun vawisun chen hin biekin ropui le lien chu bawl chuong lem lovin hi hmun chite a hin Pathien an chawibiek ta zing lema, an biekin hlutna le rohlu anina ruokchu mihan an inhmaih chuong der nawh.
Eini rawi khawm Ringtu ei nina, ziek le tiem ei thiemna, khawvel sawrkar hriet le mihriem tak tak anga tiem ei nina hi ala sawt nawh. Chuong lei khawm chu ning ata thil hlui le hlut ding khawm eila nei tlawma, hlut na chang khawm eila hriet bek naw hi. Amiruokchu tu hi hmalak hun le lungril namnghet hun anih. Nakie hun hung fe pei ata, khawvel khawm la hung upa peiin, ei hnam le ei ringtu nina khawm la hung upa pei atih. Amiruokchu, chu huna chun hnam upa le ringtu upa ei nina hrietna annaw leh inchikna thil hlui hmuding nei ei tim le? Vawisuna kum 100 kristien kan tah tihai hin Hmar rama chanchintha hung lut hmasatakna khuo Senvawna hin kristien hmasahai sulhnu thilhlui iengza’m hmu ding ei neia? In khuoa biekin hluitak kha ala thar hle am? Inkhuo a school building hmasatak kha ala ngir det zing am? In venga RCC building in hmasatak kha a hlui ta am? Hieng zawna hai hi ei ngaituo chun thil hlui hlutzie ei hriet thar ngei ka ring. Thil thenkhat chu humhal le vawngthat ei nuom zing lai khawmin ei thu lovin sietna tlung lei damin dang ruollovin a ral hmang theia, chu nilova a hlutzie hrietnaw leia suksiet mei mei dam, annaw leh hmun dang ruok zing siha a thar indin khum dam hi a pawi hle. In khuoa in biekin hluitak tah, kum 100 ngir tling tep ta khah thiek kher lovin ram ruok dangah a thar chu lo bawl lem el unla, tu ta miruok hi chu humhal tha unla ei hnam rohlu ava ni ngei awm de! In khuo lutna kuoma thingkung lientak el ka pu pa’n a phun, kan naupang laia ahnuoi dei hlima kan infiemna hlak kha thli le tek han an suksiet hma khat chu lo in ngir tir zing ro aw! Pillangkata a ei GHCF Chapel hi teh tuta a um ang chie hin kum za hnungah ala ngir zing ding am chu le? Thil hlui hi ngainat a um hlea, ngaihlut tlak ani ngei bawka, thu tamtak a hrila, chanchin tamtak a kawla, history siemtu pakhat laia pawimaw tak niin Sap ha’n “old is gold’’ an ti ang hrimin Rohlu pakhat ani ngei el ie.
(Guwahati, Assam  2nd May 2014)



No comments:

Post a Comment