Saturday, 31 March 2018

HAWP LE HMUOM: TOBACCO KILLS


HAWP LE HMUOM: TOBACCO KILLS
(World No Tobacco Day, 31st May 2014)
                                                                 Lawrence S Khawzawl
Tlangmi a khawm Mizo hnathlak hai hi hawp le hmuom, a fak chi le a dawn chi chenin ei tlangmi chanpui dang hai nek hin ei thaw nasa bik em em a, ienglei am ani ding, ei lan mawl bik lei amani ti ding hlak chun inchuksang fe fe, thiem tak tak le hmun ramhla tak tak phak ta hai khawm hi hieng tieng panga fihlim lo tak  tak ei tam nawk si! Fiena chu ka nei hran nawh, amiruokchu thenkhat, ei pi le puhai hun laia inthawka ei ching ana, an thilthaw ei sawm pei anih ti pawl an uma, ni khawm chu lo ni rawi a tih. An hril pei dan chun ei pi le puhai huna khan hawp chi, meiziel, dumziel amani an hawp hin a khu kha thosi/thokang/thangtham laka invengna ding in an hmang hlaka. Rama dam an suoka, lova dam anfe in tho mi se chi  tamtak an um hlaka chuonghai laka inveng na ding chun hawp chi hawpin a khu khan an ur hlak ti aniha. An thil ching thangpuitu dinga  suonlam an siem khawm ani theia, thil indik khawm alo ni thei, goodnight le mortein, all-out hai la um nghal lo chu! Ei pi le puhai huna khan chu mihriem hrietna khawm alan hnuoia, anlan mawla, natna khawm ala tlawma, khawvel khawm ala hrisel ning a tih, turuok hin chuh thil a danglam zo ta si.
Thangthar lekhathiem hai huna hin teh ieng dingin am hawp le hmuom, inruina thei ‘tobacco’ dum thang hi ei hmang (consume) a? A sietna hrenaw khawm ei ni chuong lem ie maw? Ei hriet hne ta   tho annawm! Amiruokchu a thaw ta laklaw hai hin chu ban harsa ei ti tawl anta hi. Hawp chi hi chu a tam bek nawha, a hming tamsien khawm an ang deu tlang puia, hmuom chi le fakchi “smokeless tobacco” lem hi chu tulai a tam em ema, naupang thenkhat lem hin chu tobacco ani ti khawm hi hrelovin fakchi chikhat ang hin an ngai ta hiel awm. Ei pi le pu hun laia an i ching Dumziel le Tibur baka hin thangthar huna thilsuok thar tamtak hai belkhawm chun tobacco thang, hawp le hmuom chi chu ava tam ta khawp el ie.  Khawvel thiemna an sanga, hieng dum hmanga siem hawp le hmuom haihin mihriem taksa le hriselna a suksiet nasatzie hai khawm hung hmusuok pei aniha, a ti um hle el anih.
Hawp le Hmuom zuolkai taka ching le a bova khawsa theilo hai ta ding hin hringna hi ava lo hang tawi awm bik de! Tulai natna Cancer le a dang dang hai dam hi vairam, mithiem tak tak tamna ram nekin eini tlangmi abiktakin Zohnathlak hai umna le ei rampui Mizoram dam hi a tuortu tamna tak dam ani lem hi. Eini lai khawm mi iengzat tak am hieng tieng pang ching, natna tium in a man leia muol liemtah  um tang ei ta? Hieng thil hai hei ngaituo hin a tlawm thlak hle el anih. Thil chite nisi, tharum hmanga do khawm tul lo, insum theina chauha dova, zuk hne el thei kha mipa rorum le huoisen, sa lien tha tak tak le minu hmeltha le ngaino bei tak tak hai khawmin do zolovin a salah tamtak ei intang a, thenkhatin pielral tieng an mi kaisan mek. Ei hnam hmelma pakhat chu hawp le hmuom le dawnchi haihi a lova ni ngei de! Hi thil ching leia natna ti um in aman, sung thenkhat inenkawlna ding nei lo leia mani laina hai punkhawma damna beiseiin an buoia, san zo lovin thina’n ro a rela, nu thenkhat hmeithai in a siema, pa thenkhat parawlin an chang tir bawka, nau thenkhat fahra in a siem bawk ani hih! Mi’n suol lien tak tak hman an dozo laiin eini rawi chun dum chite a siemsuok thil chite leiin ei hringna hai ei sanhim hne ta nawh. Ava rapthlak ngei!
Hieng hawp le hmuom, dumziel, biri, cigarette, sada, golden khaini. sikhar, tiranga, tibur, kuva le a dang dang hai hi a thah a, natna intluntu le hringna suktawitu lo ninaw hai sienkhawm anni hrim hrim hin an rim, piengzie le an hnikna (taste) hin lung a kuoinaw reng reng hi. Ziel hlak chun khu rimse takel a suksuoka, sada le sikhar hai hlak hi an rimse em em nawk nghala, tibur hlak chu luhaina khawpa rimsie, kuva hlak chu bau sung hmel sukse thei khawpa sen nawk nghal. Mi hmeltha deu ta ding lem chun an hme nawk nawzuol ka tiha, mi lekhathiem le sin thaw sang le sakhuomi ta ding khawma hieng thilhai ching hi an hme naw zuol em emin mi inza kainawna a siema mihai entawn tlaka um nekin min a rukin an ngaihnuoi lem hlak. Hieng thilhai ei thawna dinga ei sum seng zat ding hi teh hang ngaituo ta? Bufai man, purunsen man, thautui man, dal man, alu man hai a kaisang hin mipui an chier mur mur hlaka, hawp le hmuom chi le kuva man hai a kaisang hlak hin a chier ding khawm hi an um si nawh, aman a to ta ema ka nghei tah ti hlak hi anva vang awm ngei de aw! Lekhathiem, sin le nina insang nei ninaw la khawm hawp le hmuom lakah i fihlim chun min a ruktakin ngaisang an ti cheha, lekhathiem, inchuksang, nina insang le sin insang chel, sakhuomi nila khawm hawp le hmuom lakah i fihlimnaw sung chu min a ruktakin an ngaihnuoi tho tho che!
Hawp le hmuom le kuva hai hi nghei ilo tum ta reng reng am le? I bei ta tak tak am? Nghei tumin i  bei a dawng let der ta am? Annaw leh nghei tumna lungril khawm i la nei naw hrim hrim lem? Nghei nasan ding a um nawh iti lem am? I kuva fak amani, i ziel hawp amani, i sikhar fak amani, i tibur hmuom amani, i sada hmuom amani kha i nghei tak tak nuom ani chun vawisun a’nthawk hin hang tan tum nawk tam le. Inringni hi ‘World No Tobacco Day’ khawvel pumpui dum thanglo ni aniha, hi ni hi itlung hma’n tutan thawk nghei tumin lo bei tan nghal la Inringni a khawvel pumpuiin an inser hlak ‘World No Tobacco Day 2014’ hi tukum chu a taka i hmang ngei theina dingin nasatakin thang hei khaw raw le. I nghei thei ani chun i taksa ta dingin hriselna le damsawtna, i insung ta dingin hausakna, i nina a dingin inza kaina, midang hai ta dingin entawn tlak ning ita, a tawp taka dingin ei Bible in ami hril Thienghlimna (taksa thienghlimna khawm) chu atakin i lo kawl ve tah tina ning a tih.
Tukum World No Tobacco Day 2014, May ni 31, Inringni khi hawp le hmuom le kuva thang lovin lo hmang ngei ta raw le!
                                             (Guwahati, 24th May, 2014)

No comments:

Post a Comment