HAWP
LE HMUOM: TOBACCO KILLS
(World
No Tobacco Day, 31st May 2014)
Lawrence S Khawzawl
Tlangmi a khawm Mizo hnathlak hai
hi hawp le hmuom, a fak chi le a dawn chi chenin ei tlangmi chanpui dang hai
nek hin ei thaw nasa bik em em a, ienglei am ani ding, ei lan mawl bik lei
amani ti ding hlak chun inchuksang fe fe, thiem tak tak le hmun ramhla tak tak
phak ta hai khawm hi hieng tieng panga fihlim lo tak tak ei tam nawk si! Fiena chu ka nei hran
nawh, amiruokchu thenkhat, ei pi le puhai hun laia inthawka ei ching ana, an
thilthaw ei sawm pei anih ti pawl an uma, ni khawm chu lo ni rawi a tih. An
hril pei dan chun ei pi le puhai huna khan hawp chi, meiziel, dumziel amani an
hawp hin a khu kha thosi/thokang/thangtham laka invengna ding in an hmang
hlaka. Rama dam an suoka, lova dam anfe in tho mi se chi tamtak an um hlaka chuonghai laka inveng na
ding chun hawp chi hawpin a khu khan an ur hlak ti aniha. An thil ching
thangpuitu dinga suonlam an siem khawm
ani theia, thil indik khawm alo ni thei, goodnight
le mortein, all-out hai la um
nghal lo chu! Ei pi le puhai huna khan chu mihriem hrietna khawm alan hnuoia,
anlan mawla, natna khawm ala tlawma, khawvel khawm ala hrisel ning a tih,
turuok hin chuh thil a danglam zo ta si.
Thangthar lekhathiem hai huna hin
teh ieng dingin am hawp le hmuom, inruina thei ‘tobacco’ dum thang hi ei hmang
(consume) a? A sietna hrenaw khawm ei ni chuong lem ie maw? Ei hriet hne ta tho annawm! Amiruokchu a thaw ta laklaw hai
hin chu ban harsa ei ti tawl anta hi. Hawp chi hi chu a tam bek nawha, a hming
tamsien khawm an ang deu tlang puia, hmuom chi le fakchi “smokeless tobacco”
lem hi chu tulai a tam em ema, naupang thenkhat lem hin chu tobacco ani ti
khawm hi hrelovin fakchi chikhat ang hin an ngai ta hiel awm. Ei pi le pu hun
laia an i ching Dumziel le Tibur baka hin thangthar huna thilsuok thar tamtak
hai belkhawm chun tobacco thang, hawp le hmuom chi chu ava tam ta khawp el ie. Khawvel thiemna an sanga, hieng dum hmanga
siem hawp le hmuom haihin mihriem taksa le hriselna a suksiet nasatzie hai
khawm hung hmusuok pei aniha, a ti um hle el anih.
Hawp le Hmuom zuolkai taka ching
le a bova khawsa theilo hai ta ding hin hringna hi ava lo hang tawi awm bik de!
Tulai natna Cancer le a dang dang hai dam hi vairam, mithiem tak tak tamna ram
nekin eini tlangmi abiktakin Zohnathlak hai umna le ei rampui Mizoram dam hi a
tuortu tamna tak dam ani lem hi. Eini lai khawm mi iengzat tak am hieng tieng
pang ching, natna tium in a man leia muol liemtah um tang ei ta? Hieng thil hai hei ngaituo hin
a tlawm thlak hle el anih. Thil chite nisi, tharum hmanga do khawm tul lo,
insum theina chauha dova, zuk hne el thei kha mipa rorum le huoisen, sa lien
tha tak tak le minu hmeltha le ngaino bei tak tak hai khawmin do zolovin a salah
tamtak ei intang a, thenkhatin pielral tieng an mi kaisan mek. Ei hnam hmelma pakhat chu hawp le hmuom le
dawnchi haihi a lova ni ngei de! Hi thil ching leia natna ti um in aman,
sung thenkhat inenkawlna ding nei lo leia mani laina hai punkhawma damna
beiseiin an buoia, san zo lovin thina’n ro a rela, nu thenkhat hmeithai in a
siema, pa thenkhat parawlin an chang tir bawka, nau thenkhat fahra in a siem
bawk ani hih! Mi’n suol lien tak tak hman an dozo laiin eini rawi chun dum
chite a siemsuok thil chite leiin ei hringna hai ei sanhim hne ta nawh. Ava
rapthlak ngei!
Hieng hawp le hmuom, dumziel,
biri, cigarette, sada, golden khaini. sikhar, tiranga, tibur, kuva le a
dang dang hai hi a thah a, natna intluntu le hringna suktawitu lo ninaw hai
sienkhawm anni hrim hrim hin an rim, piengzie le an hnikna (taste) hin lung a
kuoinaw reng reng hi. Ziel hlak chun khu rimse takel a suksuoka, sada le sikhar
hai hlak hi an rimse em em nawk nghala, tibur hlak chu luhaina khawpa rimsie,
kuva hlak chu bau sung hmel sukse thei khawpa sen nawk nghal. Mi hmeltha deu ta
ding lem chun an hme nawk nawzuol ka tiha, mi lekhathiem le sin thaw sang le
sakhuomi ta ding khawma hieng thilhai ching hi an hme naw zuol em emin mi inza
kainawna a siema mihai entawn tlaka um nekin min a rukin an ngaihnuoi lem hlak.
Hieng thilhai ei thawna dinga ei sum seng zat ding hi teh hang ngaituo ta?
Bufai man, purunsen man, thautui man, dal man, alu man hai a kaisang hin mipui
an chier mur mur hlaka, hawp le hmuom chi le kuva man hai a kaisang hlak hin a
chier ding khawm hi an um si nawh, aman a to ta ema ka nghei tah ti hlak hi
anva vang awm ngei de aw! Lekhathiem, sin le nina insang nei ninaw la khawm
hawp le hmuom lakah i fihlim chun min a ruktakin ngaisang an ti cheha,
lekhathiem, inchuksang, nina insang le sin insang chel, sakhuomi nila khawm
hawp le hmuom lakah i fihlimnaw sung chu min a ruktakin an ngaihnuoi tho tho
che!
Hawp
le hmuom le kuva hai hi nghei ilo tum ta reng reng am le? I bei ta tak tak am?
Nghei tumin i bei a dawng let der ta am?
Annaw leh nghei tumna lungril khawm i la nei naw hrim hrim lem? Nghei nasan
ding a um nawh iti lem am? I kuva fak amani, i ziel hawp amani, i sikhar fak
amani, i tibur hmuom amani, i sada hmuom amani kha i nghei tak tak nuom ani
chun vawisun a’nthawk hin hang tan tum nawk tam le. Inringni hi ‘World
No Tobacco Day’ khawvel pumpui dum thanglo ni aniha, hi ni hi itlung
hma’n tutan thawk nghei tumin lo bei tan nghal la Inringni a khawvel pumpuiin
an inser hlak ‘World No Tobacco Day 2014’ hi tukum chu a taka i hmang ngei
theina dingin nasatakin thang hei khaw raw le. I nghei thei ani chun i taksa ta
dingin hriselna le damsawtna, i insung ta dingin hausakna, i nina a dingin inza
kaina, midang hai ta dingin entawn tlak ning ita, a tawp taka dingin ei Bible
in ami hril Thienghlimna (taksa thienghlimna khawm) chu atakin i lo kawl ve tah
tina ning a tih.
Tukum
World No Tobacco Day 2014, May ni 31, Inringni khi hawp le hmuom le kuva thang
lovin lo hmang ngei ta raw le!
(Guwahati, 24th May, 2014)
No comments:
Post a Comment